چطور ساعت‌ها تمدن را شکل داده‌اند؟

قدیمی‌ترین موردی که از ساعت‌های آفتابی که با معیار‌های مدرن تشخیص داده ایم به نزدیک به ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد و در میانه حفاری کلبه کارگری در دره پادشاهان محل دفن مصر باستان کشف شد.

قدیمی‌ترین کلپسیدرا یا “ساعت آبی” که نام آن‌ها از یونانی به معنی “دزد آب” گرفته شده است به همان ترتیب باستانی است. مصریان باستان از ظروف آلابستر و بازالت سیاه با سوراخ حفر شده برای جریان آهسته و کنترل شده آب در زمان زمان از پیش تعیین شده برای این منظور منفعت گیری می‌کردند. در حالی که دیگر ظروف ساخته شده از خاک رس مربوط به عصر برنز در سواحل دریای سیاه در اوکراین امروزی کشف شده اند. تغییرات در این سیستم اساسی در سراسر جهان از بابل باستان و ایران تا هند، چین و بومی آمریکای شمالی و روم باستان در سراسر جهان گسترش یافته می بود.

اولین “تیک، تاک”

برای رسیدن به آن چه با اهمیت ترین پیشرفت اولیه در زمان بندی محسوب می‌بشود باید به سال ۱۰۸۸ بعد از میلاد مسیح برویم و به استان هنان جاری در چین برسیم. “سو سونگ” مخترع مشهور توسط امپراتور زمان مامور شده می بود تا ساعتی آبی بسازد که همانند هیچ ساعت فرد دیگر نباشد تا از آن طریق بتوان توانمندیهای فکری سلسله سونگ شمالی را به نمایش گذاشت.

آن چه درمورد سیستم مهندسی قطعه پیشتاز سو سونگ دلنشین دقت می‌باشد آن است که نشان دهنده وجود اولین چرخ دنگ می‌باشد سازوکاری که به طور متناوب قوت چرخ دنده‌ها را بازدید و آزاد می‌کند. این گروه از اجزایی که قادر به قفل و آزاد کردن انرژی حرکتی از منبعی همانند آب، گرانش یا چشمه بودند در اختراع اولین ساعت‌های کاملا مکانیکی در قرن چهاردهم در اروپا نقشی اساسی داشتند.

هم این چنین، این نخستین لحظه‌ای در تاریخ می بود که صدای “تیک، تاک” یک ساعت شنیده می‌شد. اغاز آن به طور یک شلوغی آهسته و ملودیک و سرازیر شدن مکرر آب می بود.

دستگاه‌های زمان

نیاز به دستگاه‌های گسترش یافتهتر و قابل حمل نشان دهنده زمان از گوشه و کنار شنیده می‌شد. دانشمندان همانند اخترشناسان که پیش‌تر برای انجام مشاهدات خود به راه حلهای کم‌تر قابل مطمعن یا متغیر زمان سنجی تکیه می‌کردند به دستگاهی نیاز داشتند که بتواند ساعت‌ها و دقیقه‌های منظم را بشمارد.

کلیسای مسیحی در سراسر اروپا در حال گسترش می بود و بر خلاف مسلمانان در عصر طلایی اسلامی نمی‌توانست به نور خورشید برای خواندن ساعت آفتابی یا اسطرلاب و اشکار کردن اوقات نیایش مطمعن کند. ساعت آبی همانند ساعت سو سونگ نیز در نواحی یخبندان شمالی غیرقابل منفعت گیری می بود.

در اولین ساعت‌های کاملا مکانیکی تاریخ آب با نیروی گرانش جانشین شد. این کار با منفعت گیری از وزنه‌های سنگینی که بر روی طنابی که به دور بشکه‌ها می‌پیچیدند و با پایین آمدن وزن می‌چرخید صورت گرفت. این سیستم به قدری بزرگ می بود که در زمان ظهور منحصرا برای منفعت گیری در تاسیسات معماری محدود شده می بود.

ساعت‌ها با ناقوس‌ها از بالا به صدا در می‌آمدند. ساعت‌ها در روستا‌ها و شهر‌های اروپایی قرون وسطی از برج‌های کلیسا‌ها و تالار‌های شهر به صدا در می‌آمدند. نام ساعت از کلمه لاتین قرون وسطی Clocca به معنی زنگ گرفته شده است. در آن برهه، زمان توانایی‌ای زیاد مشترک در جوامعی می بود که همه انها با ساعت محلی خود کار می‌کردند. در جهانی بدون حمل و نقل عمومی، رسانه، تلفن یا اینترنت، تقسیم بندی‌های وقتی کوچک‌تر برای اکثریت جمعیت قیمت مقداری داشت.

اغاز قرن شانزدهم زمان ظهور اولین ساعت‌ها می بود ساعت‌های کوچکی که به قدر کافی کوچک بودند تا بتوانیم در زندگی روزمره خود با خود حمل کنیم. اگرچه آن ساعت‌ها تا این مدت در اختیار افراد فوق العاده ثروتمند بودند، اما چندان به طول نیانجامید که مجدد رابطه مان را با زمان تحول دادند.

دگرگونی در ساعت سازی با انقلاب صنعتی

در دنیای سنتی ساعت سازی انقلاب صنعتی عاملی شد که “جوزف شومپیتر” اقتصاددان فرآیند آن را “تخریب خلاق” توصیف کرد. شومپیتر از کلمه طوفان تخریب خلاق برای توصیف روال جهش صنعتی منفعت گیری می‌کند که بی وقفه ساختار اقتصادی را از درون انقلابی کرده و بی وقفه هر آن چه قدیمی و قدیمی می بود را نابود می‌کرد و ساختاری تازه را تشکیل می‌کرد.

برای ساعت سازان که عمدتا در قالب کارگاه‌های کوچکی فعالیت می‌کردند و تعداد مقداری از ساعت‌های مورد قیمت را تشکیل می‌کردند صنعت در شرف تحول می بود. بهبود در تکنیک‌های ساخت و دانش مواد علتافزایش مقدار تشکیل و افت هزینه ساعت‌ها شد. با پیشرفت‌های تکنولوژیکی همانند پیشرفت‌های “جان هریسون” در زمان اختراع کرونومتر دریایی زمان سنج زیاد دقیقی که قابلیت منفعت گیری برای محاسبه طول جغرافیایی در دریا را داشت ساعت از یک اسباب بازی برای نخبگان به قطعه جدی از تجهیزات علمی تبدیل شد.

“ای پی تامپسون” مورخ نقش ساعت را در قرن هجدهم در بریتانیا به گفتن “ابزار کوچکی که ریتم‌های تازه زندگی صنعتی را تنظیم می‌کرد” به شکلی شاعرانه توصیف کرد. با این وجود، زمان بندی تشکیل شده همزمان با تحت مالکیت درآوردن زمان بندی علتایجاد تضاد شد. اتکای بیش‌تر به شیفت کاری در کارخانه‌ها و استثمار کارگران فقیر زمان‌هایی را برای اربابان بی وجدان کارخانه‌ها تشکیل کرده می بود که تا آنجا که ممکن می بود کارگران شان را ناچار به کار می‌ساختند.

گزارشی از یکی از کارگران کارخانه قرن نوزدهم در داندی در اسکاتلند شرایط کار را این این چنین شرح می‌دهد:”در واقع هیچ ساعت کاری منظمی وجود نداشت استادکاران و مدیران هر طور که دوست داشتند با ما حرکت می‌کردند. عقربه‌های ساعت‌های کارخانه‌ها زیاد تر زمان صبح با دستکاری حرکت می‌کردند. ساعت‌ها زمان شب به جای آن که ابزار سنجش زمان باشند به‌گفتن ابزاری برای مکر و ظلم به کار می‌رفتند. همه از سخن بگویید کردن می‌ترسیدند و هر کارگری از همراه داشتن ساعت می‌ترسید. اخراج هر فردی که مدیران گمان می‌کردند بیشتر از حد در رابطه علم ساعت شناسی آگاهی دارد اتفاقی غیرعادی نبوده است”.

می‌توان ادعا کرد که انقلاب صنعتی را می‌توان تقصیر کار اغاز آخر اعتدال کار و زندگی ما دانست. این لحظه‌ای می بود که زمان از متحد سودمند ما به نوعی ابزار برای کنترل اجتماعی تبدیل شد.

زمان یکبار مصرف

ساعت مکانیکی تا اواسط قرن بیستم سلطنت می‌کرد یعنی وقتی که شکل جدیدی از فناوری برای تشکیل تحول ظهور کرد. در روز کریسمس سال ۱۹۶۹ ساعت سازان ژاپنی سیکو “آسترون” اولین ساعت تجاری کوارتز* جهان را اراعه کردند. آسترون که صد برابر دقیق از رقبای مکانیکی خود معارفه شده می بود ارزان قیمت نبوده است و فقط ۱۰۰ عدد از آن در ابتدا ساخته شد و به قیمت ۴۵۰ هزار ین (نزدیک به ۱۲ هزار دلار امروزی) فروخته شد. با این وجود، این حالت پایدار نبوده است. از طریق اندوخته گذاری زیاد در فناوری، ساده سازی تشکیل و افزایش اتوماسیون (خودکاری شدن) ساخت ساعت کوارتز بیشتر از پیش مقرون به صرفه شد. امروز شما می‌توانید یک ساعت کوارتز با کارکرد عالی براحتی خریداری کنید.

صنعت سنتی ساعت سازی که در سوئیس شکوفا شده می بود برای تشکیل تحول آماده نبوده است و برای پذیرفتن اندوخته گذاری در فناوری تازه کارکرد کُندی داشت و ساعت سازان سوئیسی به طور فزاینده‌ای ناچار بودند قطعات را از خارج از سرزمین تهیه کنند. این کار همراه با افزایش قیمت فرانک سوئیس علتافزایش قیمت آن ساعت‌ها و عدم توانایی و قوت خرید آن توسط تعداد بسیاری از مشتریان شد.

در اغاز دهه ۱۹۸۰ میلادی صنعت ساعت سازی سوئیس در حالت فاجعه بار افول با تعدیل‌های گسترده و سقوط صد‌ها شرکت قرار داشت که علترکود در دنیای قدیمی ساعت سازی و آن چه به گفتن “بحران کوارتز” نامیده می‌بشود شده می بود.

نجات صنعت ساعت سازی سوئیس عمدتا توسط یک مرد صورت گرفت: “نیکلاس هایک” کارآفرین، بازرگان و مدیر ارشد اجرایی سوئیسی – لبنانی. بانک‌ها با هایک تماس گرفتند تا بر انحلال دو شرکت ساعت سازی سوئیسی از خط تشکیل خارج شده به علت بحران ناشی از ساخت ساعت کوارتز نظارت کند. او به جای تعطیلی کل کسب و کار‌ها باور داشت که با تجدید ساختار اساسی راهی برای خروج از بحران پیش رو دارد.

هایک ایده تشکیل ساعت‌های کوارتز مقرون به صرفه را از مواد ارزان قیمتی همانند پلاستیک و رزین در طیف گسترده‌ای از مطرح‌های تکنیکی و مد روز نقل کرد. او برند تجاری تازه خود را “سواچ” نامگذاری کرد.

ساعت‌های سواچ به قدری دلنشین و مقرون به صرفه بودند که به طور کلی نحوه خرید و منفعت گیری مردم از ساعت را تحول دادند. “لنی مایوت” مدیر قسمت بازاریابی شرکت رقیب آمریکایی آرمیترون می‌گوید:”امروز مردم یک کمد ساعت دارند. سال‌ها پیش شما یک ساعت برای فارغ التحصیلی فرزندتان خریداری می‌کردید و آن را به او هدیه می‌دادید. بعد از آن این ایده نقل شده که به جای یک ساعت مچی خسته کننده و قدیمی چرا یک ساعت مچی سرگرم کننده نداشته باشیم”؟!

پانصد سال پیش از آن ساعت یکی از گران‌ترین وسایل تجملی شخصی می بود که هر فردی نمی‌توانست خریداری کند امروزه، اما ساعت‌ها در رنگ‌های گوناگون از فروشگاه‌های محلی نیز قابل خریداری می باشند.

نسخه دوم تخریب خلاق

برای ساعت سازان یکی از بزرگ‌ترین تغییرات قرن قبل تحول سریع تولیدکننده از صنعتگر به ماشین بوده است. بحران کوارتز، جنگ قیمت‌ها و افت بودجه به این معنی می بود که از دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ میلادی فضای مقداری برای توانایی استادکار باقی مانده می بود. در نتیجه، سازندگان ساعت به این نتیجه رسیدند که هزینه کار انسان‌ها از ماشین‌ها بیش‌تر است و به این علت هر چه بتوان ساعت‌های بیش تری را با ماشین تشکیل کرد بهتر و مقرون به صرفه‌تر است.

اکنون بار دیگر در مرحله تازه‌ای قرار گرفته ایم. فناوری حتی از ساعت کوارتز نیز پیشی گرفته است. ابتدا تلفنهای تلفن همراه و سپس تلفنهای تلفن همراه هوشمند به ابزار مهم برای زمان بندی و زمان بندی و زمان شناسی روزانه ما تبدیل شده اند. با این وجود، برای مثال “اپل واچ” نه تنها یک ساعت با دقت ۵۰ میلی ثانیه است بلکه یک تلفن، مرورگر اینترنت، اراعه دهنده ایمیل، سوئیچ ماشین و ردیاب تناسب اندام است و حتی می‌تواند قابلیت گرفتن نوار قلب (ECG) و خوانش سطح اکسیژن را اراعه دهد و به نوعی چندین فناوری حاضر در یک پکیج کوچک محسوب می‌بشود.

ساعت‌های هوشمند دیگر تنها راهی برای ردیابی زمان نیستند بلکه یک ابزار ارتباطی می باشند و به منبع مهم اطلاعات تبدیل خواهد شد. ما می‌توانیم هزینه قهوه صبح خود را از طریق ساعت هوشمند بپردازیم و مواظب سلامتی خود باشیم. این که دقیقا این تحول در فناوری زمان بندی چه اثری بر زندگی مان خواهد گذاشت تا این مدت سریع است که بگوییم، اما اکنون نحوه تعامل ما با دنیای اطراف مان را تحول داده است.

راه حلهایی که ما برای پیگیری زمان منفعت گیری می‌کنیم طی هزاران سال تکامل تعداد بسیاری بسیاری اشکار کرده اند، اما در طول مسیر زندگی ما را نیز تحول داده اند. هر نوآوری عمده در فناوری زمان سنجی توانایی ما از زمان را نیز تحول داده است. این‌ها برخی از تغیرات کلیدی می باشند که دنیای گذرای مدرن ما را شکل داده اند.

* گفتن منتسب به ساعت‌هایی است که با منفعت گیری از یک نوسان ساز یا اوسیلاتور الکترونیکی برای تنظیم و نگهداشتن زمان ساخته خواهد شد در این مدل از ساعت‌ها از کریستال کوارتز منفعت گیری می‌بشود و به همین علت به این نام شناخته خواهد شد.