هشدارها نسبت به مساله فقر در ایران و پیامدهای آن، در سالهای تازه، پرتکرار شده است. بانک جهانی در اولین گزارش رسمی از فقر در ایران از سپس از انقلاب، خبرداد «تقریبا ۱۰ میلیون ایرانی به علت ترکیبی از مسائل ناشی از تحریم‌ها، سوءمدیریت اقتصادی و بی‌ثباتی بین‌المللی در درآمدهای نفتی، در طول یک دهه از دست رفته رشد، در فقر فرو رفته‌اند.» داده‌های این نهاد بین‌الملی مشخص می کند که نرخ فقر ایرانیان از ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۲۸.۱ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است. این چنین مطابق این آمار، ۴۰ درصد از ایرانیان در معرض فقیرشدن قرار دارند.
به نقل از جماران، به فاصله مقداری از انتشار کردن این گزارش، مرکز پژوهش های مجلس نیز خبرداد در سال های ۹۶ تا ۹۹، نرخ فقر در سرزمین ۱۰ درصد افزایش داشته و از ۲۰ درصد به ۳۱ درصد رسیده است. هرچند این شاخص، در ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به ۳۰ درصد افت یافت اما هم چنان این مرکز نسبت به خطر افزایش نرخ فقر با دقت به افت فاصله طبقه متوسط با خط فقر هشدار داده است.
تعیین نرخ ارز در بودجه ۱۴۰۳، به گفتن عامل مهم تعیین کننده نرخ تورم، این روزها محل او گفت و گو و گمانه‌زنی های بسیاری شده است. تعداد بسیاری از کارشناسان ضمن اشاره به سطوح بالای شکنندگی در طبقه متوسط، نسبت به الزام دقت به پیامدهای ابراز هرگونه شوک ارزی تازه اصرار می‌کنند. همانطور که انتشار کردن نظر منتسب به مرکز پژوهش ها درخصوص حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی و جایگزینی آن با دلار ۳۵ هزار تومانی، عکس العمل های بسیاری به همراه داشت، تاجایی که روز قبل، این مرکز با انتشار کردن اطلاعیه‌ای، ضمن تکذیب انتساب این گزارش، تعیین نرخ ثابت را خلاف قانون دانست و نظر کرد هیچ‌گونه نرخ ثابت جدیدی برای ارز تعیین نشود.
مرکز پژوهش های مجلس یادآورشده که با دقت به توانایی نیم‌قرن قبل در سیاست‌های ارزی، تنوع در نرخ‌های ارز و تثبیت نرخ ارز در یک عدد اسمی، منشأ فسادهای زیاد بوده و تداوم آن در طول سالهای آتی با تکرار توانایی ارز ۴۲۰۰تومانی با از بین بردن منبع های مورد قیمت ارزی سرزمین، عرصه‌ساز سیاست‌های شوک درمانی خواهد می بود که لاجرم تبعات اقتصادی و اجتماعی نامناسب و به تبع بار مالی جدیدی را برای دولت به همراه خواهد داشت.
در همین رابطه، دکتر حجت الله میرزایی – عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در او گفت وگو با جماران، ضمن اشاره به پیشنهاداتی که برای از بین بردن کسری بودجه دولت در سال آینده نقل می‌بشود، تصریح کرد: روشن نیست برتری یافتن از بین بردن کسری بودجه دولت از کجا آمده است! این دقیقا همان نقطه اغاز اختلاف نظر است؛ چرا که آنها مساله مهم را کسر بودجه دولت می‌بینند و خواهان حل آن با هر ابزار و هر پیامدی می باشند.
دولت به هیچ وجه حاضر نیست از هزینه‌های غیرضرور خود بکاهد
او گفت: برای این مساله، تحلیل و تجویز می‌کنند، بدون این که حرف های بشود علت مهم این کسر بودجه چیست و کمترین تحلیلی در چارچوب اقتصاد سیاسی اراعه دهند که این کسری بودجه چرا تشکیل شده؟ و چرا دولت قسمت بسیاری از هزینه‌های غیرضروری خود را افت نمی‌دهد! اما انواع و اقسامی از ریاضت ها و سختی ها را، همانند افت دائمی قوت خرید صاحبان حقوق و دستمزد ثابت، به مردم تحمیل می کند؟!
چرا بودجه صداوسیما را کم نمی کنید و جامعه باید کسری بودجه دولت را جبران کند؟!
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، او گفت: دولت به هیچ وجه حاضر نیست از هزینه‌های غیرضرور خود، از جمله هزینه‌هایی که دخالت نظامیان در اقتصاد تشکیل کرده و یا هزینه‌های تعداد بسیاری از موسسات غیرضروری که نه تنها کمکی به حقوق شهروندی نمی‌کنند، بلکه حتی کارکرد مهم آنها، تضییع حقوق شهروندی است و یا سازمان هایی که کارکردی جزء بوق های ایدئولوژیک ندارند، همانند صداوسیما؛ بکاهد. چرا در رابطه با آنها هیچ صرفه‌جویی نمی بشود،؟ اما انواع و اقسام بار مالی و ریخت و پاش ها را به جامعه تحمیل می‌کنند! اصل اختلاف نظر درخصوص برتری ها اینجاست.
دستاورد دو ساله دولت، رسیدن به یک نظام هفت نرخی است!
میرزایی با یادآوری این که دولت با شعار یکسان سازی نرخ ارز و افت فساد و رانت ناشی از ارز دو نرخی روی کار آمد و از همان ماه اول و حتی قبل از این که پشت میزش بنشیند، جلسات بسیاری درمورد حذف ارز ترجیحی خوراک و دارو گذاشت، در ادامه گفت: ادعا این می بود که می‌خواهیم از این طریق با فساد ناشی از ارز دو نرخی برخورد کنیم، اما آنچه که در این بیشتر از دو سال دستاورد دولت بوده است رسیدن به یک نظام هفت نرخی ارز است!
با روال بی‌سابقه و غیرقابل تحمل در فساد ناشی از ارز چند نرخی روبه رو شده‌ایم
این اقتصاددان با گفتن این که اکنون ما در بازار با هفت نرخ ارز روبه رو هستیم و نه دو نرخ، به جماران او گفت: ارز ترجیحی قسمت بسیاری از داروها، آرد صنعتی و خوراک دام را حذف کردند؛ اما نه تنها فساد افت نیافت، بلکه اکنون با یک روال بی‌سابقه و غیرقابل تحمل راجع به فساد ناشی از ارز چند نرخی روبه رو شده‌ایم؛ همانطور که ناظر فسادی پرونده بزرگ فساد چای هستیم. به این علت این شرایط، مشخص می کند قضیه مهم برای حذف ارز ترجیحی، به هیچ وجه افت فساد یا افت رانت نبوده است، چراکه اکنون بی‌سابقه‌ترین فساد و رانت تاریخی ناشی از نظام چند ارزی تشکیل شده است.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: گروهی از اقتصاددانان از سال‌ها قبل اصرار می‌کردند که عامل مهم تورم در ایران، که یک مولفه تعیین کننده در افزایش فقر بوده است تورم ناشی از نوسانات نرخ ارز و یا افزایش مداوم نرخ ارز است؛ جمعی دیگر از اقتصاددانان از جمله مجلس شورای اسلامی اصرار می‌کردند که تورم یک عامل دارد و آن هم حجم نقدینگی است. شگفت است که اکنون از نظر آنها مهم ترین متغییر، قیمت نرخ ارز شده و نه بقیه مولفه‌ها!
خطر افزایش نرخ فقر با دقت به افت فاصله طبقه متوسط با خط فقر وجود دارد
میرزایی ضمن اشاره به قسمت هایی از گزارش مرکز پژوهش های مجلس که در آن آورده شده نرخ فقر در ایران در نزدیک به ۳۰درصد تثبیت شده می بود، با گفتن این که اما اکنون خطر افزایش نرخ فقر با دقت به افت فاصله طبقه متوسط با خط فقر وجود دارد، خاطرنشان کرد: افزایش نرخ ارز قطعا آثار و پیامدهای تورمی خواهد داشت و این آثار و پیامدهای تورمی، حتما در موج جدیدی، شکاف بین گروه‌های کم درآمد و پردرآمد را افزایش خواهد داد.
قطعا پیشنهادها برای افزایش نرخ ارز عامل شوک ارزی مجدد خواهد شد
به حرف های این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با گفتن این که قطعا پیشنهادها برای افزایش نرخ ارز هیچ مبنا و حمایتندارد و عامل شوک ارزی مجدد خواهد شد، یادآورشد: دفعه قبل نیز، ابتدا افرادی از مجلس به طور رسمی نظر افزایش قیمت ارز را نقل کردند و سپس دولت لایحه آن را آورد، اما با آشکار شدن پیامدها، نه دولت و نه مجلس، هیچ یک مسئولیت این شوک ارزی را نپذیرفتند.
میرزایی در عین حال تصریح کرد: در شرایطی که تورم هم چنان در کانال ۴۰ درصد است و برخی گزارش ها حاکی از این است که تورم مواد غذایی، در سطوح بالاتری نگه داری شده و ما اکنون دوره جدیدی از رکود عمیق را توانایی می‌کنیم که روز به روز عمق آن در حال افزایش است، امکان نگه داری نرخ ارز در سطح جاری، وجود ندارد. اما چرا دولت رسما نمی گوید من در تثبیت نرخ ارز ناکامی خوردم؟ چرا نمی گوید با مجموعه ابزارهایی که به کار گرفتم، با کوچک کردن بازار ارز، تشکیل راه‌های دورزدن بازار ارز و یا تنگناهای مالی زیاد جدی که برای قسمت تشکیل تشکیل کردم، هرچند ارز به طور موقت تثبیت شد، اما دیگر امکان تداوم آن وجود ندارد؟
هیچ مبنای کارشناسی برای نگه داری قیمت ارز یا افزایش قیمت آن حرف های نمی‌بشود
این اقتصاددان با گفتن این که متاسفانه هیچ مبنای کارشناسی از سوی آنها که او گفت و گو نگه داری قیمت ارز و یا افزایش قیمت ارز را نقل می‌کنند، نمی‌شنویم، اضافه کرد: مجموعه سیاستگذاران در دولت و مجلس، به جای این که با صداقت و روراستی با مردم سخن بگویید کندن، روش هایی را پیش می برند که جزء نابودی قسمت تشکیل و افزایش مستمر حجم فقر در ایران هیچ دستاوردی نخواهد داشت.
میرزایی اصرار کرد: سیاست هایی که اجرا شده، عملا رکود زیاد گسترده و عمیقی را برای بنگاه‌های اقتصادی تشکیل کرده که نتیجه آن بیکاری تعداد بسیاری از کارگران و تعطیلی بنگاهای اقتصادی و یا تشکیل با ظرفیت زیاد پایین است که تبدیل افت تشکیل و فعالیت و افزایش فقر و نابرابری خواهد شد.
مداخلات موضعی و بی مبنا، در اقتصاد ایران جز تخریب، نتیجه فرد دیگر نخواهد داشت
این استاد دانشگاه درخصوص برخی تحلیل ها که گفتن می کنند برای پشتیبانی به تولیدکنندگان، نرخ ارز باید درایران واقعی بشود، خاطرنشان کرد: برخی اعتقاد دارند رهاسازی نرخ ارز، مساله ما را حل می‌‌کند، اما باید او گفت ما اکنون در شرایط متعارفی نیستیم. اکنون کدام یک از بازارهای ما در شرایط متعادل است که ما قیمت ارز را رها کنیم و فکر کنیم بازار خود به اعتدال خواهد رسید! در شرایطی ما با فرار گسترده اندوخته در اقتصاد ایران روبه رو هستیم، ضمن این که از سال ۹۷ تا کنون به طور مستمر با نرخ منفی راه اندازی اندوخته ثابت ناخالص روبه رو هستیم، این شرایط مشخص می کند مساله جای فرد دیگر است و این مداخلات موضعی و بی مبنا، در اقتصاد ایران جز تخریب، نتیجه فرد دیگر نخواهد داشت.
هیچ راهی جز اصلاح حکمرانی در داخل و خروج از تحریم نداریم
وی با اصرار بر این که هیچ راهی جزء اصلاح حکمرانی در داخل و خروج از تحریم و پیوستن به نظام اقتصاد جهانی نداریم، به خبرنگار جماران او گفت: اولین عمل باید اصلاح ساختار و کارکرد حکمرانی در داخل باشد. اگر همین امروز هم مسائلمان را در سیاست خارجی حل و فصل کنیم و با شدت بالایی به نظام جهانی بپیوندیم و مانع ها مبادلات مالی از بین بردن شودند و با اراعه بزرگ ارز روبه رو شویم، در شرایطی که با سوء حکمرانی داخلی و فساد زیاد بالا روبه رو هستیم، روال حرکت به سمت حالت فاجعه بار تداوم خواهد داشت! به همین علت، ابتدا باید اصلاح ساختار و کارکرد حکمرانی را در سرزمین در برتری قرار دهیم.
میرزایی در ادامه گفت: با این که وزیر نفت و دیگر اعضای دولت مکررا گفتن می کنند که ما فروش نفت را به نزدیک به یک میلیون و ۸۰۰هزار بشکه و یا دو میلیون بشکه رسانده ایم، هم چنان از کسری بودجه سخن بگویید می‌بشود. درحالی که فردی نمی‌داند این درآمد نفتی اکنون کجاست؟! در بودجه خودش را کجا نشان داده است! همین عدم شفافیت، مساله مهم است. چه افرادی نفت می فروشند؟! با چه سازوکاری فروشنده نفت شده اند و درآمد نفت را چطور به خزانه واریز می‌کنند؟ چه مقدار از آن واریز شده است؟! اینها مسائل مهم است، اما به جای دقت به آن، دائما راه‌حل هایی می دهند که جزء افزایش فقر و نابرابری و از دست رفتن امید به گسترش سرزمین، هیچ دستاوردی نخواهد داشت
