آیا پیوند سلول‌های بنیادی خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؟_بام وطن

تا بحال از سلول‌های بنیادی خون‌ساز اهداکنندگان برای درمان صدها هزار نفر مبتلا به سرطان خون و دیگر اختلالات خونی منفعت گیری شده است.

به نقل از نیچر، از وقتی که بیشتر از ۵۰ سال پیش اولین سلول‌های بنیادی خون‌ساز به طور پیروزی آمیزی به افراد مبتلا به سرطان خون پیوند زده شد، محققان به این فکر می‌کردند که آیا آنها جهش‌های سرطان‌زا تشکیل می‌کنند یا خیر.

اکنون یک مطالعه منحصر به‌ فرد بر روی طویل‌ترین دریافت‌کنندگان پیوند و اهداکنندگان آنها نشان داده است که افرادی که سلول‌های بنیادی اهدایی را دریافت می‌کنند، به نظر نمی‌رسد که خطر ابتلا به این چنین جهش‌هایی را داشته باشند.

مایکل اسپنسر چپمن(Michael Spencer Chapman) هماتولوژیست موسسه سرطان بارتز در لندن می‌گوید: نتایج ما شگفت‌آور و در عین حال مطمعن‌قسمت می باشند.

آلخو رودریگز فراتیچلی(Alejo Rodriguez-Fraticelli) زیست‌شناس سلول‌های بنیادی در موسسه تحقیقات زیست پزشکی در بارسلون اسپانیا نیز می‌گوید: این خبر بسیار‌ای برای افرادی است که تحت این درمان‌ها قرار می‌گیرند.

سلول‌های بنیادی خون‌ساز، سلول‌های پیش‌سازی می باشند که در مغز استخوان قرار دارند و همه انواع سلول‌های خونی را تشکیل می‌کنند. آنها برای درمان صدها هزار نفر مبتلا به سرطان خون و بیماری‌های مغز استخوان منفعت گیری شده‌اند.

این پیوندها شامل تخلیه کل ذخایر سلول‌های بنیادی خون فرد و جایگزینی آنها با سلول‌های یک اهدا کننده سالم است، اما محققان زمان‌ها دلواپس این بودند که قرار دادن سلول‌ها تحت این چنین فشاری می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

گفتنی است که در موارد نادر، از هر ۱۰۰۰ پیوند، در یک مورد، سلول‌های اهداکننده به سرطان در گیرندگان تبدیل خواهد شد.

مطالعه جهش‌ها

تازه ترین مطالعه که این هفته در مجله Science Translational Medicine انتشار شد، به بازدید جهش در ژن‌های خاص مرتبط با سرطان پرداخت. فکر می‌شد که این جهش‌ها می‌توانند به سلول‌های خون‌ساز مزیت رشدی در گیرندگان پیوند بدهند و به آنها اجازه دهد تا با افزایش سن گیرنده به شدت تقسیم و تکثیر شوند و در نهایت به سرطان خون(لوسمی) تبدیل شوند.

برخی از اولین پیوندها در مرکز سرطان فِرِد هاچینسون در اواخر دهه ۱۹۶۰ انجام شد. در سال ۲۰۱۷ ماسومی اوئدا اوشیما(Masumi Ueda Oshima) یک پژوهشگر بالینی که پیری بعد از پیوند را در مرکز سرطان فرد هاچینسون در سیاتل واشنگتن مطالعه می‌کند به همراه همکارانش تصمیم گرفتند با دریافت‌کنندگان این پیوندها و اهداکنندگان آنها برای جمع‌آوری مثالهایی از پیوندها تماس بگیرند و خون و نحوه پیری سلول‌ها را قیاس کنند. او می‌گوید: این واقعاً یک سفر کاوشگرانه بزرگ می بود.

این تیم از ۳۲ فرد شامل ۱۶ جفت اهداکننده و گیرنده که بین ۷ تا ۴۶ سال پیش پیوند خود را دریافت کرده بودند، نمونه خون جمع آوری کرد. محققان از یک تکنیک زیاد حساس برای تعیین توالی ژن‌های شناخته شده برای به دست آوردن جهش‌های مرتبط با سرطان‌های مغز استخوان منفعت گیری کردند.

این تیم سلول‌های دارای جهش را در همه اهداکنندگان سالم، حتی آنهایی که آن زمان ۱۲ سال سن داشتند، اشکار کردند و دریافتند که هرچه اهداکننده مسن‌تر باشد، جهش‌ها در خون آنها زیاد تر وجود دارد، اما به طور کلی نرخ این جهش‌ها پایین باقی می‌ماند و در حد یکی از یک میلیون جفت است.

محققان سپس الگوهای جهش را در ۱۱ جفت اهداکننده و گیرنده که می‌توانستند به مثالهای خون اهداکننده از زمان پیوند دسترسی داشته باشند، قیاس کردند. آنها الگوهای جهش شبیهی را در هر دو گروه یافتند.

به حرف های پژوهشگران به طور متوسط، جهش با نرخ ۲ درصد در سال در اهداکنندگان و ۲.۶ درصد در سال در گیرندگان رخ می‌دهد.

اسپنسر چپمن می‌گوید: در کمال شگفتی، جهش‌های زیاد مقداری در سلول‌های بنیادی که از طریق فرآیند پیوند تشکیل خواهد شد، وجود دارد. این مشخص می کند که سلول‌های گیرندگان پیوند با سرعتی شبیه با سلول‌های اهداکنندگان‌شان پیر خواهد شد و خطر ابتلا به جهش‌ها را که امکان پذیر آنها را مستعد ابتلا به سرطان خون کند، افزایش نمی‌دهند.

اوشیما نیز می‌گوید: این حقیقت که نرخ جهش‌ها برای زمان طویل بعد از پیوند ثابت می‌ماند، مشخص می کند که ظرفیت بازسازی سامانه خون‌سازی واقعاً عمیق است.

فراتیچلی هم می‌گوید که اگرچه نتایج اسایش‌قسمت است، اما بر پایه تعداد مقداری از افراد است که نتیجه‌گیری کلی را دشوار می‌کند.

پیچیده بودن پیری

اسپنسر چپمن نتایج شبیهی را در مطالعه جداگانه‌ای روی جفت‌های اهداکننده و گیرنده مشاهده کرد. مطالعه او شامل ۱۰ گیرنده پیوند می بود که بین ۹ تا ۳۱ سال قبل، سلول‌های خون‌ساز را از خواهر و برادر خود دریافت کرده بودند.

آنها فقط به جستوجو تغییرات در ژن‌های خاص مرتبط با سرطان نبودند، بلکه سلول‌های خون‌ساز را استخراج کردند و رشد دادند و کل ژنوم سلول‌های منفرد را توالی‌یابی کردند.

آنها در نهایت دریافتند که گیرندگان به طور متوسط فقط اندکی زیاد تر از اهداکنندگان خود جهش داشته‌اند و تنها ۱.۵ سال پیری طبیعی اضافه داشتند که یافته‌ای شبیه با اوشیما می بود.

هنگامی که او و همکارانش به شکل اشکار به جهش‌هایی که به سلول‌ها مزیت رشد خواهند داد، نگاه کردند، فهمید شدند که سلول‌هایی که تنها یکی از این جهش‌ها را داشتند در سطوح شبیهی در گیرنده‌ها و اهداکنندگان یافت شدند، اما سلول‌های دارای دو یا تعداد بیشتری از این جهش‌های سودمند در سطوح بالاتری در گیرندگان نسبت به اهداکنندگان وجود داشتند. این می‌تواند توضیح دهد که چرا در موارد نادر، سلول‌های پیوندی می‌توانند به تومور سرطانی تبدیل شوند.

اسپنسر چپمن می‌گوید برای فهمیدن بهتر پیامدهای این فرآیندهای پیری، از نظر خطر ابتلا به سرطان و کارکرد سیستم ایمنی به کار و تحقیقات بیشتری نیاز است.

هر دو مطالعه می‌توانند برای افرادی که پیوند سلول‌های بنیادی و درمان‌های ژنی مبتنی بر خون را برای مثال برای درمان بیماری «کم‌خونی سلول‌های داسی شکل» دریافت می‌کنند، پیامدهایی داشته باشد.

اسپنسر چپمن می‌گوید تعداد بیشتری از این درمان‌ها در حال انجام و ترویج می باشند و روی کودکان انجام خواهد شد و آنها باید تا آخر عمر به سلول‌های پیوند زده شده تکیه کنند.