اشکار و نهان اقتصاد؛ حالت کلی اشتغال در ایران_بام وطن

کسب و کار نیوز- نزدیک به ۵۹ درصد از افراد بالای ۱۵ سال در ایران نه شغلی دارند و نه به جستوجو شغل می باشند، در حالی که میانگین جهانی این نرخ در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۳۹ درصد است.

به گزارش کسب و کار نیوز، اشکار و نهان اقتصاد ایران مجموعه‌ای است که تلاش می‌کند با نگاهی واقع‌بینانه و بر پایه داده‌ها و آمار رسمی، به با اهمیت ترین مسائل اقتصادی سرزمین بپردازد. در این مجموعه، هر فصل به یکی از موضوعات اساسی اقتصاد ایران تعلق دارد و در هر فصل نیز قسمت‌های جداگانه‌ای برای واکاوی جزئیات در نظر گرفته شده است. مقصد آن است که بدون اغراق و شعار و با رویکردی راهکار محور، حقیقت‌های اقتصاد ایران را از زاویه‌ای روشن‌تر بازدید کنیم و عکس دقیق‌تری از چالش‌ها و زمان‌ها به دست دهیم.

پرونده اول: اشتغال / تکه ۱: حالت کلی اشتغال در ایران

اشتغال نه‌تنها منبع مهم درآمد خانوارهاست، بلکه ستون فقرات هر اقتصاد سالم به شمار می‌آید. وجود زمان‌های شغلی پایدار، به رشد اقتصادی، افزایش رفاه و افت صدمه‌های اجتماعی منجر می‌شود. در روبه رو، بیکاری می‌تواند پیامدهایی سنگین همانند افسردگی، جرم، مهاجرت اجباری و تضعیف بنیان خانواده داشته باشد. در فرهنگ ایرانی و آموزه‌های دینی نیز کار کردن جایگاهی مورد قیمت دارد و به گفتن تلاش برای کسب روزی حلال ستوده شده است. با این حال، اهمیت مهم اشتغال بیشتر از هر چیز در کارکرد اقتصادی و اجتماعی آن نهفته است. در این نوشته می‌خواهیم به یک سوال کلیدی بپردازیم. با وجود جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، حالت نرخ شراکت اقتصادی در ایران چطور است و آیا بخشی از بدنه تحصیلکرده ایرانی در حالت غیرفعال قرار دارند؟

شمای کلی حالت اشتغال در ایران

مطابق داده‌های مرکز آمار، جمعیت بالای ۱۵ سال در ایران نزدیک به ۶۶ میلیون نفر است. از این تعداد، نزدیک به ۳۹ میلیون نفر در جست‌وجوی شغل نیستند. این گروه شامل زنان خانه‌دار، دانش‌آموزان و دانشجویان، سالمندان و دیگر افرادی است که به دلایل گوناگون داخل بازار کار نمی‌شوند و در آمار رسمی به‌گفتن جمعیت غیرفعال شناخته خواهد شد. از ۲۷ میلیون نفر جمعیت فعال باقی‌مانده، نزدیک به ۲۵ میلیون نفر شاغل و نزدیک به ۲ میلیون نفر بیکار محسوب خواهد شد. با این آمار، نرخ اشتغال در سرزمین ۷/۹۲ درصد و نرخ بیکاری ۳/۷ درصد است.

چرا جمعیت غیرفعال در ایران بالاست؟

اولین مسئله ای که در آمار فوق جلب دقت می کند وجود جمعیت بالای غیرفعال در جامعه است. همانطور که حرف های شد جمعیت غیر فعال در ایران افرادی می باشند که نه شغلی دارند و نه خواهان شغل می باشند. نزدیک به ۵۹ درصد از افراد بالای ۱۵ سال در ایران نه شغلی دارند و نه به جستوجو شغل می باشند، در حالی که میانگین جهانی این نرخ در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۳۹ درصد است. این شکاف مشخص می کند بازار کار ایران نسبت به تعداد بسیاری از کشورها نرخ شراکت پایین‌تری دارد. به‌گفتن نمونه، نرخ جمعیت غیرفعال در افغانستان ۶۳ درصد، در کانادا ۳۵ درصد، فرانسه ۴۵ درصد، ایتالیا ۵۰ درصد، عراق ۵۹ درصد، اردن ۶۲ درصد، آمریکا ۳۸ درصد و در قطر تنها ۱۳ درصد است. ایران در بین کشورهایی با نرخ بالای جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرد. یقیناً شایان ذکر است که کشورهایی همانند افغانستان، الجزایر، عراق و اردن شرایطی شبیه یا دشوارتری قرار دارند.

در ایران قسمت بسیاری از جمعیت غیرفعال زنان خانه‌دار می باشند که در آمار رسمی شاغل محسوب نمی‌شوند. یقیناً به علت این که در تعداد بسیاری از نقاط ایران ‌خانه‌داری زنان امری پسندیده بوده و از طرفی خانه‌داری، در محاسبات آماری به گفتن شغل محسوب نمی‌شود، می توان نسبت به درصدی از این فاصله با آمار جهانی اغماض نمود. به طور آماری چیزی نزدیک به ۶۰ درصد از جمعیت زنان غیرفعال در جامعه را زنان خانه‌دار راه اندازی خواهند داد. این چنین بخشی از مردان غیرفعال دانشجویان و محصلانی می باشند که سهمی نزدیک به ۲۰ درصد دارند. با وجود این توضیحات، نرخ شراکت اقتصادی در ایران هم چنان پایین است. عواملی چون محدودیت زمان‌های شغلی، وابستگی به نفت و تنوع پایین فعالیت‌های تولیدی، گسترش اقتصاد غیررسمی و دلسردی از یافتن شغل مناسب در این نوشته نقش تعیین‌کننده دارند.

شاخص NEET: جوانان بیکار، فاقد تحصیل و توانایی

یکی از شاخص‌های مهم در بازدید حالت غیرفعالان، شاخص NEET است. این شاخص مشخص می کند چند درصد از جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله نه شاغل‌اند، نه تحصیل می‌کنند و نه در حال یادگیری توانایی‌اند. این شاخص تصویری کامل‌تر از نرخ بیکاری اراعه می‌دهد. میانگین جهانی NEET نزدیک به ۲۰ درصد است؛ یعنی از هر پنج جوان، یک نفر در این حالت قرار دارد. در ایران این نرخ نزدیک به ۲۳ درصد برآورد می‌شود.

بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله نزدیک به ۲۰ میلیون نفر است. با این حساب، نزدیک به ۵ میلیون نفر از جوانان سرزمین در گروه NEET قرار می‌گیرند؛ آماری قابل تأمل که نیازمند سیاست‌گذاری دقیق است. در قیاس، در کشوری همانند ژاپن نرخ NEET تنها ۵ درصد است. این حقیقت مشخص می کند قسمت بزرگی از اندوخته انسانی جوان در ایران بلااستفاده مانده و این کار پیامدهای سنگینی برای رشد اقتصادی و اجتماعی دارد.

نسل جوان اندوخته‌ای بزرگ برای آینده است و تداوم بیکاری یا غیرفعالی آن می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. در نوشته‌های بعدی به بازدید دقیق‌تر نرخ بیکاری خواهیم پرداخت و از مقدمه مطرح شده حوالی شمای کلی حالت بیکاری و نرخ شراکت عبور کرده و به توزیع نیروی کار و عوامل اشاره می‌شود.